„ვეფხისტყაოსანი“ თამარ მეფის ზეობის პერიოდში - „ოქროს ხანად“ წოდებულ საუკუნეში დაიწერა. დიდი პოპულარულობის გამო ძველ საქართველოში „ვეფხისტყაოსნის“ ბევრი ხელნაწერი უნდა ყოფილიყო, მაგრამ მტრის შემოსევის შედეგად, მისი შექმნის დროიდან და მომდევნო სამი საუკუნის განმავლობაში ჩვენამდე არცერთ ხელნაწერს მოუღწევია. მეტ-ნაკლებად სრული ხელნაწერები XVII საუკუნიდან მოგვეპოვება.
„ყველაზე ძველი ფრაგმენტი ვეფხისტყაოსნისა, რომელმაც ჩვენამდე მოაღწია, არის ორი ფურცელი. მას 1963 წელს ახალციხეში კ. კეკელიძის (ამჟამად საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი) სახელობის ხელნაწერთა ინსტიტუტის ექსპედიციამ მიაკვლია, რომელსაც სათავეში ილია აბულაძე ედგა. ფურცლები ხელნაწერის ყდის გასამაგრებლად იყო გამოყენებული. დაშალეს ეს ყდა, ნახეს ხელნაწერი, რომელიც ილია აბულაძემ XVI საუკუნის მიწურულითა და XVII საუკუნის დასაწყისით დაათარიღა. ყველაზე ძველი თარიღიანი ხელნაწერი 1646 წლის არის, რომელიც შექმნილია პოეტისა და იმერეთის მეფის მდივნის მამუკა თავაქარაშვილის მიერ“ - აღნიშნა ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის მეცნიერმა თანამშრომელმა ლია კიკნაძემ.
მოღწეული ხელნაწერები განსხვავებულია შექმნის დროის, შედგენილობის, სტილისტური და ენობრივი თავისებურებების მიხედვით, აგრეთვე აშიების გაფორმებით, არსებული ილუსტრაციებითა და მათი ხარისხით.
„შედგენილობის მხრივ არის ძალიან რთული ვითარება, მაგალითად, ხვარაზმელთა ამბავი ყველას სხვადასხვა მოცულობით ჰქონდა დაწერილი. ე.ი მოცულობას რა ცვლიდა? ვისაც არ ეზარებოდა და ვისაც ჰქონდა პრეტენზიები მელექსეობაზე, შიგ ამატებდნენ სტროფებსა და მთელ ეპიზოდებსაც კი. ეს კი „ვეფხისტყაოსნის” მოცულობას ზრდიდა“ - გვითხრა ლია კიკნაძემ.
„ვეფხისტყაოსნის“ სულ 164-მა ხელნაწერმა მოაღწია. აქედან 110-ზე მეტი ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრშია დაცული. დანარჩენი გაბნეულია ჩვენი ქვეყნის სხვადასხვა საცავში. 12-მდე ხელნაწერი საზღვარგარეთის (ინგლისი, საფრანგეთი, რუსეთი) სიძველეთა საცავებშია დაცული.
„ყველაზე ძველი ფრაგმენტი ვეფხისტყაოსნისა, რომელმაც ჩვენამდე მოაღწია, არის ორი ფურცელი. მას 1963 წელს ახალციხეში კ. კეკელიძის (ამჟამად საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი) სახელობის ხელნაწერთა ინსტიტუტის ექსპედიციამ მიაკვლია, რომელსაც სათავეში ილია აბულაძე ედგა. ფურცლები ხელნაწერის ყდის გასამაგრებლად იყო გამოყენებული. დაშალეს ეს ყდა, ნახეს ხელნაწერი, რომელიც ილია აბულაძემ XVI საუკუნის მიწურულითა და XVII საუკუნის დასაწყისით დაათარიღა. ყველაზე ძველი თარიღიანი ხელნაწერი 1646 წლის არის, რომელიც შექმნილია პოეტისა და იმერეთის მეფის მდივნის მამუკა თავაქარაშვილის მიერ“ - აღნიშნა ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის მეცნიერმა თანამშრომელმა ლია კიკნაძემ.
მოღწეული ხელნაწერები განსხვავებულია შექმნის დროის, შედგენილობის, სტილისტური და ენობრივი თავისებურებების მიხედვით, აგრეთვე აშიების გაფორმებით, არსებული ილუსტრაციებითა და მათი ხარისხით.
„შედგენილობის მხრივ არის ძალიან რთული ვითარება, მაგალითად, ხვარაზმელთა ამბავი ყველას სხვადასხვა მოცულობით ჰქონდა დაწერილი. ე.ი მოცულობას რა ცვლიდა? ვისაც არ ეზარებოდა და ვისაც ჰქონდა პრეტენზიები მელექსეობაზე, შიგ ამატებდნენ სტროფებსა და მთელ ეპიზოდებსაც კი. ეს კი „ვეფხისტყაოსნის” მოცულობას ზრდიდა“ - გვითხრა ლია კიკნაძემ.
„ვეფხისტყაოსნის“ სულ 164-მა ხელნაწერმა მოაღწია. აქედან 110-ზე მეტი ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრშია დაცული. დანარჩენი გაბნეულია ჩვენი ქვეყნის სხვადასხვა საცავში. 12-მდე ხელნაწერი საზღვარგარეთის (ინგლისი, საფრანგეთი, რუსეთი) სიძველეთა საცავებშია დაცული.